De single malt whisky’s van Isle of Islay behoren tot de meest geliefde ter wereld. Vraag een gemiddelde liefhebber wat z’n favoriete dram is en dikke kans dat er een geturfde rakker wordt genoemd. Een van de oudste whiskymakers op Islay is Ardbeg, dat officieel startte in 1815, maar stiekem al een paar jaar eerder. Vorige week lanceerden zij de Traigh Bhan, de eerste toevoeging aan hun core range mèt age statement sinds 2000.

De geschiedenis van Ardbeg loopt parallel aan de geschiedenis van single malt. Ooit begon deze distilleerderij als illegale stokerij op wat toen nog een boederij was. Waarschijnlijk als tijdverdijf tijdens de donkere maanden. Ze werden echter betrapt en pas in 1815 vraagt John Macdougall officieel een distiller’s license aan. In 1838 verkoopt diens zoon Alexander de distilleerderij, maar blijft er wel de boel runnen. In 1853 overlijdt Alexander en nemen zijn twee zussen de leiding over. Daarmee zijn ze waarschijnlijk de eerste vrouwelijke master distillers in Schotland. Eind jaren ’70 wisselt Ardbeg weer van eigenaar, maar door een enorme afname van de vraag naar whisky sluit de distilleerderij in 1981 haar deuren. In 1987 wordt het merk overgenomen en gaat Ardbeg op zeer bescheiden schaal weer whisky maken, er zijn echte fans die hier om vragen. Toch gaat de distilleerderij in 1991 weer dicht en wordt pas in 1997 door Glenmorangie overgenomen. Er wordt geïnvesteerd en de productie wordt weer opgezet. Vanaf daar wordt de weg naar boven weer gevonden, met de verkiezing tot distilleerderij van het jaar in 1998, de lancering van de Ten in 2000 en de gelijktijdige totstandkoming van het Ardbeg Committee.

Ardbeg heeft wereldwijd een enorme fanbase en heeft dat eigenlijk altijd gehad. Maar wat maakt dit huis zo geliefd? We volgen het productieproces hieronder, om te zien wat voor bijzonders Michael ‘Micky’ Heads, sinds 2007 manager van Ardbeg, met het gerst doet. Vanuit Port Ellen wordt de gemoute gerst aangevoerd. Deze is dan al voorzien van de kenmerkende turf. In Port Ellen wordt de net ontkiemde gerst verhit door middel van het verbranden van de turf van Islay. Doordat deze veel mossen bevat is de geur ervan totaal anders dan bijvoorbeeld turf uit Orkney. Dit geeft dan ook die smaak die zo typerend is voor single malts van dit eiland. Vroeger werd de gerst aangeleverd per schip. Met grote letters werd daarom aan de zeezijde de naam van de distilleerderij geschilderd, zodat de schepen konden zien waar ze moesten zijn. In die tijd moutte Ardbeg ook zelf nog, maar sinds eind jaren ’70 wordt dit niet meer door henzelf gedaan. De oude kilns doen nu dienst als bar.

Aangekomen bij de distilleerderij wordt het mout eerst gemalen naar de gewenste maling. Afhankelijk van het soort gerst en de vochtigheidsgraad wordt dan gekozen voor de juiste instelling van de maler. Dit grist gaat naar een mash tun om daar met water van 63,5 graden te worden vermengd. Dit proces heet mashing en essentieel omdat hier de zetmelen uit het graan worden omgezet in suikers. Die worden in de volgende stap, in de washback, met behulp van gist omgezet in alcohol. Dit proces heet fermentatie en duurt 56 uur. Belangrijk is daarbij dat de temperatuur goed wordt gecontroleerd. Te koud en het gist doet er langer over en zal een flinke invloed hebben op de smaak. Te warm en het gist zal sterven en dus te weinig suikers omzetten in alcohol.

Na deze stap heet het mengsel wort en heeft een percentage van 8,5 % alcohol. In een tweevoudige distillatie werkt de master distiller dan naar een new make spirit toe. De eerste stap is de Wash Still. De eerste alcoholen komen op 45 % uit de stil en ze gaan door tot 0,1 %, oftwel totdat alle alcohol uit de wort is gehaald. Dit heet dan de ‘low wines’ met een percentage van 24 %. Wat overblijft wordt gebruikt als veevoer, de rest gaat naar de Spirit Still.

In deze tweede distillatie worden eerst de ‘slechte alcoholen’ gescheiden. Deze heten foreshots worden weer in de wash still toegevoegd en gaan dus opnieuw mee in het proces. Het laatste deel van deze distillatie heet de ‘feints’ en ook dat wordt toegevoegd aan de wash still. Overigens komen alle alcoholen via de ‘spirit safe’, een letterlijk afgesloten doorzichtige kist. Dit is het domein van de Engelse douane, die graag elke druppel alcohol tot accijns ziet worden. Per distilleerderij verschilt het hoeveel van de foreshots en feints opnieuw worden gedistilleerd. In dit hele proces gaat het turfgehalte omlaag van 50 ppm in het mout naar een goeie 20 ppm in de new make spirit.

Nu deze totaal heldere vloeistof klaar is met een percentage van 73 % kan het de volgende fase in, waar de natuur weer haar gang mag gaan: het rijpingsproces. Hiervoor worden bij Ardbeg verschillende soorten vaten gebruikt. De meest gebruikte zijn Amerikaans eiken vaten, die eerder voor het maken van Bourbon hebben gediend. Verder worden ook ex-sherry vaten gebruikt (Oloroso en Pedro Ximinez) en er is zelfs een Frans eiken vat speciaal gemaakt voor Ardbeg. Dit ‘gathering vat’ wordt gebruikt om verschillende rijpingen samen te huwen tot wat de An Oa gaat worden.

Als je kijkt naar de invloed die deze twee trajecten hebben op de smaak kun je stellen dat het ongeveer 50:50 is. Alle kleine dingen kunnen van invloed zijn. Als bijvoorbeeld het gerst iets vochtiger is dan anders, of een grotere korrel heeft doordat een ander ras is gebruikt moet de maling anders worden afgesteld. Bij de mashing moet de temperatuur nooit lager zijn dan 62 graden en niet hoger dan 65. De hoeveelheid van de foreshots en feints die opnieuw wordt gedistilleerd is van belang. Er kan immers een belangrijke hoeveelheid smaak in dit deel zitten, bijvoorbeeld turf. Dit kan op deze manier alsnog uit deze vloeistof worden meegenomen naar het vat.

Elke whisky die Ardbeg daarna maakt is een blend van verschillende vaten en jaren. Voor de Ten geldt dat het jongste deel minimaal 10 jaar in een vat moet hebben gerust, voor de nieuwe Traigh Bhan is dit 19 jaar. Voor alle andere whisky’s geldt een wettelijke minimum rijpingstijd van 3 jaar.

Elk jaar op Ardbeg Day, dat samenvalt met de laatste dag van het Feis Ile, het grote Muziek en Whisky Festival op Islay, lanceert Ardbeg de limited edition van dat jaar. Sinds 2011 hebben ze bijzondere bottelingen op de markt gebracht, waaronder de Rollercoaster, Alligator, Supernova en dit jaar de Drum. Daarnaast heeft Ardbeg een core range van 5 expressies.

Ardbeg 10 years – 46 %
Hiervoor worden first- en second fill Amerikaans eiken vaten gebruikt. Dit houdt in dat ze, als ze uit de VS komen, hooguit twee keer worden gebruikt om whisky in te rijpen.

Ardbeg An Oa – 46 %
Zoals ik eerder schrijf worden verschillen vatrijpingen gecombineerd voor de An Ao (spreek uit als An Oh). In een speciaal voor Ardbeg gemaakt vat van Frans eikenhout worden whisky’s van 1st en 2nd fill Bourbon casks, Oloroso en PX-casks en new wood gebruikt. Dit resulteert in een iets zoetere whisky, met name door de invloeden van de sherry. Maar maak je geen zorgen, het turf staat nog fier overeind.

Uigeadail – 54,2 %
Deze naam is afgeleid van het Loch Uigeadail (spreek uit als Oeg-a-dal), het meer waar het water uit wordt onttrokken voor het maken van alle Ardbeg whisky’s. Deze whisky werd in 2009 door Jim Murray tot best Malt Whisky ter wereld uitgeroepen. Hij roemde deze single malt om de “utter silky brilliance” en om de “complexity on a level only a handful of distilleries in the world can even dream of reaching.” Bovendien werd deze whisky door het 120.000 leden tellende Ardbeg Committee uitgeroepen tot hun favoriete whisky van deze distilleerderij. Hier kun jij trouwens ook lid van worden, klik op deze link.

Corryvreckan – 57,1 %
De naam van deze whisky is afgeleid van een beroemde draaikolk in de zee ten noorden van het eiland. De whisky is net als deze draaikolk, waarbij diepe peperige aroma’s en smaken je de diepte in slepen. De Corryvreckan werd in 2010 tot World’s Best Single Malt uitgeroepen.

Traigh Bhan – 46,2 %
Deze naam betekent ‘fluisterend zand’. Het zand op een nabijgelegen strand lijkt te fluisteren als je er overheen loopt. Zoals ik in de inleiding schreef is de Traigh Bhan (Trai-van) de eerste toevoeging aan de Core Range die ook een jaaraanduiding heeft sinds 2000. Toen werd namelijk de Ten uitgebracht, de eerste whisky onder de nieuwe eigenaar Glenmorangie.